هر شهروند با توجه به جایگاه و پایگاه اجتماعی خویش درجامعه شهری دارای حقوقی میباشد.براین اساس اجمالآ حقوق شهروندی به سه دسته زیر تقسیم می گردد:
الف) حقوق قانونی ومدنی
ب) حقوق سیاسی
ج) حقوق اجتماعی
· حقوق قانونی ومدنی شامل آزادیهای فردی، آزادی بیان ، حق مالکیت ، حق بهره مندی از عدالت…
· حقوق سیاسی شامل حق شرکت در انتخابات ، حق مشارکت سیاسی و …
· حقوق اجتماعی شامل حق بهره مندی از امنیت ، رفاه اجتماعی، خدمات مدنی و …
·
دربین سه حقوق فوق الذکرحقوق اجتماعی شهروندی دارای اهمیت خاصی به خصوص برای جوامع مدرن وتوسعه یافته غربی می باشد . بطور کلی رابطه میان شهروندان و نظامهای اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فرهنگی جامعه دو سویه می باشد بطوریکه طرفین نسبت به هم دارای حقوق و وظایف متقابل هستند . در این بین مهمترین وظیفه مقامات محلی وحکومتهای محلی(مدیریت شهری)که درراستای تقویت وبهبوداجتماع محلی وحکومتهای کارآمدومؤثر باید انجام گیرد شهروندسازی است .شهروندسازی یعنی فراهم نمودن امکانات، تسهیلات و ساز و کارهای لازم برای شهروندان تاآنهاازحقوق شهروندی خویش بهره مندشوندوضمنآ بتوانندبه نحوی مناسب وظایف وتکالیف شهروندیشان را در قبال جامعه محلی و شهری که درآن زندگی میکنند انجام دهند . لذا باید گفت وظیقه حکومتهای محلی فراهم سازی زمینه لازم برای برخورداری شهروندان ازحقوق شهروندی خویش (حقوق مدنی، حقوق اجتماعی و حقوق سیاسی) می باشد . از دیدگاه سیاست شهری مطالبات وتقاضاهای نامحدودشهروندان ار رژیمهای شهری(مدیریت شهری) عمدتا معطوف به چند مقوله اساسی زیر است :
۱) استفاده از منابع شهری و امکانات و خدماتی که نیاز مبرم زندگی شهری می باشد .
۲) تأثیر گذاری بیشتر بر سازو کار تصمیم گیریهای شهری .
۳) فراهم شدن ساز وکارها و ترتیبات نهادی برای تحقق بیشتر مشارکت شهروندی در زندگی شهری .
۴) تثبیت قانونمندانه حقوق و وظایف متقابل شهروندان و مدیریتهای شهری .
با عنایت به مطالب فوق و نیز با لحاظ این نکته که شناخت اکثر قریب به اتفاق شهروندان از مدیریت شهری به شهرداری و احیانآشورای شهر محدود می گردد لازم میباشد که مختصری از آنچه که در قانون شهرداریها از آن بعنوان وظایف شهرداری نام برده شده است ذکر گردد . بدیهی است آنچه که بعنوان وظیفه شهرداری شمرده میشود در حقیقت به نوعی ناظر بر حقوق شهروندی می باشد.براساس مادۀ ۵۵ فصل ششم قانون شهرداریها مصوب ۱۱/۴/۱۳۳۴شهرداریهادارای وظایف چندی میباشندکه درذیل به عمده ترین وظایف شهرداریها که باحقـــــوق شهـــــروندی رابطه مستقیم و ملموس تری دارند اشاره می گردد :
ماده ۵۵ قانون شهرداریها :وظایف شهرداری:
۱ – ایجاد خیابانها، کوچه ها، میادین، باغهای عمومی، مجاری آب و توسعه معابر در حدود قوانین موضوعه .
۲- تنظیف، نگهداری و تسطیح معابر، انهار عمومی، مجاری آبهاوفاضلابها و تنقیه قنوات مربوط به شهروتأمین آب و روشنائی به وسائل ممکنه .
تبصره یک : سد معابر عمومی واشغال پیاده روها واستفاده غیر مجاز از آنها، میدانها، پارکهاوباغهای عمومی برای کسب یا سکنی ویاهر عنوان دیگری ممنوع است وشهرداری مکلف است از آن جلوگیری و در رفع موانع موجود و آزاد نمودن معابر و اماکن مذکور بوسیله مأمورین خود رأسآ اقدام کند .
تبصره چهار : شهرداری مکلف است محلهای مخصوصی برای تخلیه زباله ونخاله و فضولات ساختمانی ومواد رسوبی فاضلابها و نظایر آنها تعیین و ضمن انتشار آگهی به اطلاع عموم برساند .
محلهای تخلیه زباله بایدخارج از محدوده شهر تعیین شود.رانندگان وسائل نقلیه حامل زباله مکلفند آنها رافقط در محلهای تعیین شده ازطرف شهرداری خالی نمایند .
۳- مراقبت درامور بهداشت ساکنین شهر وتشریک مساعی بامؤسسات وزارت بهداری برای جلوگیری ازامراض مسری .
۴- جلوگیری از گدائی و واداشتن گدایان به کار وتوسعه آموزش عمومی و غیره .
۵- اجرای تبصره یک ماده ۸ قانون تعلیمات اجباری و تأسیس مؤسسات فرهنگی وبهداشتی وتعاونی مانند بنگاه حمایت مادران، نوانخانه، پرورشگاه، درمانگاه، بیمارستان، شیرخوارگاه، تیمارستان، کتابخانه، کلاسهای مبارزه با بیسوادی، کودکستان، باغ کودکان و امثال آن در حدود اعتبارات مصوب و همچنین کمک به این قبیل مؤسسات و مساعدت مالی به انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی و کمک به انجمن های خانه و مدرسه و اردوی کار .
شهرداری دراین قبیل موارد و نیزدرموردموزه ها وخانه های فرهنگی و زندان با تصویب انجمن شهر از اراضی و ابنیه متعلق به خود با حفظ مالکیت به رایگان و یا با شرایط معین به منظور ساختمان و استفاده به اختیار مؤسسات مربوط خواهد گذاشت .
۶- حفظ واداره کردن دارائی منقول و غیر منقول شهرداری واقامه دعوی براشخاص ودفاع ازدعاوی اشخاص علیه شهرداری .
۷- ایجاد غسالخانه و گورستان و تهیه وسائل حمل اموات و مراقبت در انتظام امور آنها .
۸- اتخاذ تدابیر مؤثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق و همچنین رفع خطراز بناها و دیوارها ی شکسته وخطرناک واقع در معابر عمومی وکوچه ها واماکن عمومی ودالانهای عمومی و خصوصی و پر کردن و پوشاندن چاهها و چاله های واقع درمعابر وجلوگیری ازگذاشتن هرنوع اشیاء دربالکنها وایوانهای مشرف و مجاور با معابر عمومی و دودکشهای ساختمانها که باعث زحمت و خسارت ساکنین شرها باشد .
۹- جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعلام اینگونه بیماریها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداریهای مجاور هنگام بروز آنها و دور نگه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده و یا در شهر بلاصاحب و مضر هستند .
۱۰- پیشنهاد اصلاح نقشه شهر درصورت لزوم و تعیین قیمت عادلانه اراضی و ابنیه متعلق به اشخاص که مورد احتیاج شهر باشد برطبق قانون توسعه معابر و تأمین محل پرداخت آن وایجاد و توسعه معابر، خیابانها، میدانها و باغهای عمومی وتهیه اراضی مورد احتیاج برای لوله کشی و فاضلاب اعم از داخل یا خارج شهر وهمچنین تهیه اراضی لازم برای ساختمان مخزن و نصب دستگاه تصفیه و آبگیری و متعلقات آنها بر طبق قانون توسعه معابر .
۱۱- تهیه و تعیین میدانهای عمومی برای خرید و فروش ارزان و توقف وسائط نقلیه وغیره .
۱۲- جلوگیری از ایجاد و تأمین کلیه اماکنی که به نحوی از انحاء موجب بروز مزاحمت برای ساکنین یا مخالف اصول بهداشت در شهرهاست شهرداری مکلف است از تأسیس کارخانه ها ، کارگاهها ، گاراژهای عمومی و تعمیرگاهها و دکانها و همچنین مراکزی که مواد محترقه میسازند و اصطبل چارپایان ، مراکز دامداری و بطور کلی تمام مشاغل و کسبهایی که ایجاد مزاحمت و سر و صدا کنند یا تولید دود و عفونت و یا تجمع حشرات و جانوران نمایند جلوگیری کند و در تخریب کوره های آجر، گچ، آهکپزی و خزینه گرمابه های عمومی که مخالف بهداشت است اقدام نماید و با نظارت و مراقبت در وضع دودکشهای اماکن و کارخانه هاو وسائط نقلیه که کار کردن آنها دود ایجاد میکند از آلوده شدن هوای شهر جلوگیری نماید و هرگاه تأسیسات مذکور قبل از تصویب قانون بوجود آمده باشد آنها را تعطیل کند و اگر لازم شود آنها را به خارج از شهر انتقال دهد.
۱۳- احداث بناها و ساختمانهای مورد نیاز محل از قبیل رختشویخانه ، مستراح ، حمام عمومی ، کشتارگاه، میادین و باغ کودکان و ورزشگاه مطابق اصــول صحی و فنی و اتخاذ تدابیــــر لازم برای ساختمان خانه های ارزان قیـــمت برای اشخاص بی بضاعت ساکن شهر.
۱۴- تشریک مساعی با فرهنگ در حفظ ابنیه و آثار باستانی شهر و ساختمانهای عمومی و مساجدو غیره .
۱۵- اهتمام در مراعات شرایط بهداشت در کارخانه ها و مراقبت در پاکیزگی گرمابه ها و نگاهداری اطفال بی بضاعت و سر راهی .
۱۶- ساختن خیابانها و آسفالت کردن سواره روها و پیاده روهای معابر و کوچه های عمومی و انهار و جویهای طرفین از سنگ آسفالت و امثال آن به هزینه شهرداری محل .
۱۷- وضع مقررات خاص برای نامگذاری معابر و نصب لوحه نام آنهاوشماره گذاری اماکن و نصب تابلوی الصاق اعلانات و برداشتن و محو کردن آگهی ها ازمحلهای غیرمجاز و هر گونه اقداماتی که در حفظ و نظارت و زیبائی شهر مؤثر باشند .